Giống và đặc điểm của nhông cát

1. Giống và đặc điểm giống

Kỳ nhông có nhiều giống, kỳ nhông vùng đất cát gọi là kỳ nhông cát benly. Tên Latin: Leiolepis belliana; họ: Nhông Agamidae; bộ: Có vảy Squamata; nhóm: Bò sát. Kỳ nhông hay còn gọi là nhông (tiếng địa phương) sống trên đất cát ven biển, phù hợp với các vùng đất ven biển miền Trung nước ta. Kỳ nhông có vóc dáng gần giống con tắc kè, da hồng đỏ, trên lưng có lớp gai chạy dọc theo xương sống và dọc theo hông có các vệt lớn màu đen, cam.

2. Tập tính sinh hoạt và môi trường sống

Kỳ nhông là một loại bò sát sống thích nghi vùng đất cát tự nhiên ven biển của các tỉnh dọc duyên hải miền Trung, (thuộc các tỉnh Ninh Thuận, Bình Thuận) và một số địa phương thuộc miền Đông Nam Bộ như Bà Rịa Vũng Tàu..., nơi có nhiều cánh đồng cát trắng mênh mông. Loài bò sát này thường ra khỏi hang để sưởi ấm vào buổi sáng để điều hòa nhiệt độ cơ thể (chúng thuộc loài máu lạnh), tìm thức ăn và gây ấn tượng đối với các con cái xung quanh cả ngày, rồi rút vô hang vào xế chiều, đóng cửa hang lại bằng cát.

Trong môi trường tự nhiên, kỳ nhông cát thường sống ở các đồi cát ven biển hoặc các gò đồi, nương rẫy ở khu vực đồng bằng. Chúng thường tập trung ở các bãi hoang, các cây bụi, các khu vực trồng phi lao, trồng keo, các ruộng hoa màu, các nghĩa địa và bãi đất hoang.

Một yêu cầu bắt buộc mà kỳ nhông cát cần, đó là độ ẩm. Trong điều kiện khô hạn của những vùng gần như sa mạc đó, kỳ nhông phải đào hang sâu xuống dưới lòng cát để tận hưởng độ ẩm trong lòng đất. Độ ẩm rất quan trọng đối với kỳ nhông. Kỳ nhông thường lui tới các gốc cây, các bụi cây để đào hang. Nhờ lá cây che chắn mà độ ẩm ở đó khá hơn những chỗ trơ trụi. Tuy nhiên kỳ nhông không sống được ở những nơi sũng nước hoặc nước thoát chậm. Vì vậy khi bố trí nơi nuôi kỳ nhông phải hết sức lưu ý tới điều này. Đặc biệt đáy của nơi nuôi kỳ nhông không nên lát kín vì sẽ cản trở việc rút nước khi mưa.

3. Quy luật hoạt động của kỳ nhông cát

* Hoạt động theo mùa: Kỳ nhông thường hoạt động vào mùa nắng ấm, từ tháng 4 đến tháng 10. Lúc đó điều kiện nhiệt độ không khí thường     27-38^oC, nhiệt độ mặt đất 27-39^oC và độ ẩm     30-80%. Kỳ nhông ngừng hoạt động hoàn toàn vào những ngày mưa. Thậm chí khi có giông hay trời âm u là chúng tìm đường trú ẩn. Không bao giờ thấy kỳ nhông hoạt động vào lúc trời mưa hay mưa vừa tạnh.

Kỳ nhông không chịu được nhiệt độ lạnh. Khi nhiệt độ ngoài trời xuống 24-25^oC và độ ẩm lên trên 90% là chúng đã tìm đường đi trú. Mùa trú đông của kỳ nhông cát thường là tháng 11 đến tháng 3 năm sau. Vào thời kỳ này, nhiệt độ ngoài trời xuống dưới 25^oC và độ ẩm có lúc cao tới 85-90^oC. Kỳ nhông lấp cửa hang và nằm lì trong hang. Tới mùa xuân khi nắng ấm về nhiệt độ lên cao dần, kỳ nhông mới chui ra khỏi hang để kiếm ăn.

* Hoạt động ngày, đêm: Kỳ nhông hoạt động vào ban ngày, buổi sáng chúng ra khỏi hang lúc 8-9 giờ, tới 13 giờ, 13 giờ 30 trưa thì chúng lại vào hang. Kỳ nhông rất cảnh giác, nó không bao giờ nhảy ngay lên mặt đất. Nó thường thò đầu ra khỏi hang nghe ngóng rất kỹ, có khi tới 5, 10 phút sau đó mới chui ra. Lúc này nó phơi nắng, đó là đặc điểm của loài bò sát. Chúng phải tăng cường tích nhiệt dưới ánh sáng mặt trời. Một lúc sau nó mới đi kiếm ăn.

Thời gian hoạt động của kỳ nhông không nhiều, trung bình một ngày chúng chỉ chui ra khỏi hang 4-5 giờ đồng hồ để đi kiếm ăn. Thời gian còn lại chúng nằm yên trong hang để tiết kiệm năng lượng.

4. Làm chuồng, hố nuôi

Khu vực tổ chức nuôi kỳ nhông phải được xây tường kín xung quanh. Kỳ nhông là loài đào hang rất khỏe, vì vậy độ sâu của móng tường là vấn đề quan trọng. Để tránh kỳ nhông thoát ra ngoài chúng ta làm móng tường sâu 1,2-1,5m. Nếu móng xây được thì tốt nhưng tốn kém. Có thể sử dụng các tấm tôn phibrô xi măng và cắm sâu xuống cát 1m. Vít chặt các tấm đó lại với nhau để nối vòng quanh khu nuôi. Như vậy kỳ nhông không đào hang để ra ngoài được. Bờ tường cũng phải cao để tránh kỳ nhông trèo ra, do đó bờ tường cũng xây cao 1,2m trở lên. Một số nơi bà con chỉ xây cao 40-50cm, phần còn lại là một tấm tôn cao 1m chạy vòng quanh. Vì tôn nhẵn nên kỳ nhông không thể trèo hay bò ra ngoài được.

Kỳ nhông rất thích có bóng mát. Trong khu nuôi nên có nhiều cây. Chúng ta nên bố trí trồng cây trong khu vực nuôi kỳ nhông. Qua thực tế cây trứng cá là cây nên trồng nhất. Cây trứng cá mọc rất nhanh, chịu được nóng, được hạn, tán rộng, cây cao vừa phải và quả của chúng lại là món khoái khẩu của kỳ nhông. Ta không nên trồng quá dày. Tán cây chỉ nên che 1/2-1/3 diện tích khu nuôi, diện tích còn lại để cho kỳ nhông sưởi nắng.

Kỳ nhông không đòi hỏi nhiều nước vì ngay trong thức ăn đã có đủ nước rồi. Tuy nhiên ta vẫn nên bố trí dụng cụ đựng nước để cho kỳ nhông uống. Ta cũng có thể dùng các loại chai nhựa có khoan một lỗ thủng ở cổ chai, cho nước vào đầy chai và lộn ngược lại để trong một chén miệng hẹp để hạn chế việc bốc hơi nước. Vào mùa nắng, nên xịt nước vào chuồng vào mỗi buổi sáng để tạo độ ẩm và nhằm tạo thói quen cho kỳ nhông lên ăn khi trời mưa. Thông thường, kỳ nhông chỉ lên kiếm ăn vào khoảng 8-10 giờ sáng trong ngày.

5. Thức ăn

Nguồn thức ăn chủ yếu là thức ăn thực vật: các loại rau, quả như rau muống, rau lang, cà chua, dưa hồng, lá, hoa, nụ, quả... Đặc biệt, chồi non xương rồng và cỏ dại được xem là món "khoái khẩu" nhất của kỳ nhông. Kỳ nhông còn ăn côn trùng (bướm, sâu non, giun đất...), trứng của loài bọ cánh cứng. Ngoài ra, còn cho kỳ nhông ăn cám gạo, cám hỗn hợp và các loại đậu… cho ăn đầy đủ các loại thức ăn để cung cấp dinh dưỡng cho kỳ nhông.

Rõ ràng nguồn thức ăn để nuôi kỳ nhông dễ kiếm hơn rất nhiều so với các loài vật nuôi khác. Tuy nhiên để nuôi đạt năng suất cao ta cần tăng cường các loại thức ăn giàu chất dinh dưỡng cho chúng. Nhiều gia đình thường thái cây chuối trộn với cám gạo cho kỳ nhông ăn. Ở những vùng có sẵn bí đỏ người ta băm bí đỏ ra cho chúng ăn. Nếu có lạc lép, hoặc đậu thứ phẩm, ta ngâm nước cho trương nở và giã nhỏ ra. Kỳ nhông ăn loại này rất mau lớn. Tất cả nguồn thức ăn động vật đều hấp dẫn đối với kỳ nhông. Cần băm nhỏ thức ăn ra để tiện cho kỳ nhông ăn. Kỳ nhông cũng thích ăn giun đất (trùn đất). Chúng ta nên tổ chức nuôi trùn quế để cung cấp thức ăn cho kỳ nhông. Ngoài ra cơm nguội và các thức ăn thừa của con người đều có thể cho kỳ nhông ăn. Đặc biệt kỳ nhông rất thích ăn các loại thức ăn có màu sắc, vị ngọt như cà chua, đu đủ, dưa hấu, xoài, cà rốt, bí đỏ... và các loại hoa như hoa phượng, hoa dâm bụt, hoa giấy...

Thức ăn kỳ nhông rất phong phú, tuy nhiên để cung cấp với số lượng lớn và đều đặn hàng ngày, chúng ta nên có kế hoạch gieo trồng, nuôi cấy và tích lũy thức ăn khi tổ chức nuôi kỳ nhông. Trước mùa đông, kỳ nhông thường thu thức ăn về để ở dưới hang. Nó sẽ ăn dần trong mùa đông. Khi ăn hết thức ăn nó sẽ gặm cả đuôi của nó, vì vậy có nhiều con cụt hết đuôi. Đến mùa ấm nó ngoi lên và đi kiếm thức ăn. Cái đuôi cụt mọc dài dần ra như cũ.